آیه تطهیر در تفسیر پیامبر(ص)

جعفر مرتضى حسینى عاملى

منبع : سایت بلاغ

 بدون شک رسول اکرم(ص) آگاه‏ترین مردمان به قرآن، معانى، اشارات و اهداف، و به هنگام پیچیدگى امور و نیاز به توضیح و یا تصحیح آن، مرجع و ملاذ دیگران است. آنچه در این جا نظرمان را به خود جلب مى‏کند این است که بعضى اوقات - بى‏آن‏که پرسشى در کار باشد - رسول اکرم(ص) حتى در مواردى که در ابتدا گمان مى‏رود از امور واضح است، دست به کار شده به‏توضیح و تبیین آن مى‏پردازد. با این حال، هنگامى دچار شگفتى مى‏شویم که مى‏بینیم خط بازى‏هاى سیاسى و تعصبات جاهلى تلاش دارد همان چیز را بادستان خیانت‏گر خویش دچار تحریف و دگرگونى سازد که رسول خدا(ص) به توضیح، تثبیت و تصحیح آن پرداخته است و گویا از وراى پرده‏اى شفاف به‏غیب مى‏نگریسته است. لیکن از آن جایى که این تلاش مذبوحانه به حذف، زیادت و یا تحریف نص قرآن منجر شده، تقریباً ممتنع و غیر عملى نموده‏است.
    آنان براى رسیدن به اهداف شوم و نامیمون خود کوشیده‏اند که به جاى تحریف مبانى و کلمات قرآن، به تحریف معانى و دلالت‏هاى آن بپردازند. امام باقر(ع) در نوشته خود به سعد الخیر، به همین مطلب اشاره فرموده‏است. آن جا که مى‏فرماید:
    أقاموا حروفه و حرفوا حدوده فهم یروونه ولا یرعونه والجهال یعجبهم حفظهم للروایة والعلماء یحزنهم ترکهم للرعایة(1)؛
    آنان حروف و کلمات قرآن را محفوظ داشته، حدود و قوانین آن را تغییر دادند، قرآن را روایت مى‏کنند، امّا حدودش را رعایت نمى‏کنند. جاهلان از این که روایت قرآن را حفظ کرده‏اند تعجب مى‏کنند و عالمان از این که حدود آن را ترک کرده‏اند اندوهگین هستند.
    این دقیقاً همان چیزى است که در مورد آیه تطهیر به وقوع پیوست. آیه‏اى‏که درباره اهل‏بیت پیامبر(ص)، که مرکز رسالت و محل رفت و آمد فرشتگان هستند نازل گشت. زیرا به رغم تأکیدهاى فراوان و پى در پى پیامبر(ص) که چندین ماه و شاید تا زمان وفات آن حضرت تداوم داشت، مبنى‏بر این که مراد از «اهل‏بیت» در آیه تطهیر، فقط اهل کساء هستند وبه‏استناد این آیه مبارکه از تمامى گناهان پاکیزه‏اند؛ هجوم دیوانه‏وارى رامى‏یابیم که هدف آن منحرف نمودن این مسأله از جایگاه حقیقى‏اش وبرانگیختن شبهاتى پیرامون دلالت آیه مبارکه است، حتى اگر به قیمت تکذیب پیامبر(ص) و ردّ گفتار آن گرامى به صورتى زیرکانه و پنهانى تمام‏شود!
    
    
    
    روایت مفسّر قرآن
    
    روایات بسیار زیاد آمده که تأکید دارد مقصود از «اهل‏بیت» در آیه تطهیر، اهل کساء هستند. این روایات را دانشمندان و عالمان حدیث مذاهب مختلف نقل کرده‏اند و گذشته از این که از طریق شیعه متواتر است، از طریق اهل سنت هم به تواتر روایت شده است. اهل کساء عبارتند از: پیامبر اکرم، على، فاطمه، حسن و حسین(ع).
    محقق کرکى؛ مى‏گوید: «گذشته از روایات شیعه، که از شمار بیرون است، این مسأله به تواتر رسیده، مفید یقین مى‏باشد. کدام حدیث در سنت از این روایت محکم‏تر است که روایات اهل سنت و رجال شیعه امامیه - پیروان حقیقت که یاران خاص و خالص اهل‏بیت مى‏باشند - بر نقل آن اتّفاق نظر دارند و اگر قرار باشد که از راه سنت آن را رد کنند، هیچ روایتى در سنت نمى‏ماند مگر این که مردود باشد.»(2)
    به تعبیر مسکانى: «روایات درباره آن فراوان است.»(3) و به تعبیر دیگرى: «کثرت آن قابل شمارش نیست.»(4)
    دیگرى گفته: «مفسران اجماع دارند و جمهور روایت کرده‏اند.»(5)
    این مطلب را این گونه تفسیر کرده‏اند که مفسران در شمول آیه تطهیر بر اهل کساء اجماع دارند. اختلاف در این است که آیا همسران پیامبر(ص) هم در آن داخل هستند یا نه؟ یا منظور، اجماعِ کسانى است که در امر شأن نزول و مانند آن گفته آنان معتبر است. نقل این گفته پیش از این آمد.
    علامه طباطبائى؛ مى‏گوید: «این روایات فراوان است و بر هفتاد حدیث افزون مى‏شود. روایاتى که در این باره از طریق اهل سنت آمده، بر روایاتى که از این دست از طریق شیعه رسیده فزونى دارد. اهل سنت آن را از طرق فراوان از ام‏سلمه، عایشه، ابوسعید خدرى، سعد، واثلة بن اسقع، ابوالحمراء، ابن عباس، ثوبان غلام پیامبر(ص)، عبد الله بن جعفر، على و حسن بن على‏8 روایت کرده‏اند که نزدیک به چهل طریق مى‏شود. شیعه آن را از على، سجّاد، باقر، صادق، رضا(ع)، ام سلمه، ابوذر، ابولیلى، ابوالاسود دئلى، عمرو بن میمون اودى و سعد بن ابى وقاص از چند طریق روایت کرده‏اند.»(6)
    با مراجعه به این روایات و سندهاى آن روشن مى‏شود که راویان آن بیش از این است. کافى است بدانیم که یکى از دانشمندان پیرامون آیه تطهیر کتابى تألیف کرده و اوّلین مجلّد آن را که بالغ بر چهارصد صفحه مى‏شود به بیان متون حدیث اختصاص داده است. وى این روایت را از بیش از پنجاه تن از صحابه نقل کرده است. این گذشته از طرق بسیار فراوانى است که از امامان دوازده‏گانه عصمت و طهارت(ع) و نیز از طریق تابعین روایت شده است. این کتاب را سیدعلى موحّد ابطحى تحت عنوان آیة التطهیر فى احادیث الفریقین [ آیه تطهیر در احادیث شیعه و سنى‏] نوشته است. خداوند او را پاداش نیکو دهد.
    قندوزى حنفى پس از نقل گفته مودّة القربى که مى‏گوید: رسول خدا(ص) پس از فرود آمدن آیه: وَأمُرْ أهْلَکَ بِالصَلاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَیها...، مدت نه ماه به‏درخانه فاطمه مى‏آمد و مى‏گفت: إِنّما یُرِیدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ‏الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً؛ چنین گفته: «این خبر از سى‏صد تن از صحابه روایت شده است.»(7)
    نکته جالب این که: آن مرد منحرف از على(ع) و خاندان او هم که تلاش‏دارد بیش‏تر روایاتى را که در فضایل آنان آمده انکار کند، راهى جز اعتراف به صحت حدیث کساء نیافته است. وى مى‏گوید: «اما حدیث کساء صحیح است.»(8)
    در این جا به مقدارى که این فرصت اندک به ما اجازه دهد به حدیث کساء و منابع آن اشاره مى‏کنیم. سپس مراد آیه تطهیر را بیان و مشخص خواهیم کرد که این آیه مبارکه بر خصوص آنان تطبیق مى‏کند، بدون این که بخواهیم ظهور سیاق را از بین ببریم، بلکه سیاق آیه هم به صورت قوى و کاملاً آشکارى این مطلب را تقویت و تأیید مى‏کند. سپس به دلایلى اشاره‏مى‏کنیم که دیگران در تأیید اقوال خویش آورده‏اند، مانند کارى که در فصل اوّل کردیم.
    
    
    
    منابع حدیث کساء
    
    حدیث کساء، متون فراوانى از طریق بسیارى از صحابه و تابعین دارد. تمام این متون مى‏رساند که رسول خدا(ص) پارچه‏اى به دست گرفت و على، فاطمه، حسن و حسین(ع) را زیر آن برد و فرمود:
    إِنَّما یُرِیْدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ ویُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیْراً.
    بعضى از روایات مى‏گوید: پیامبر(ص) براى پاکیزگى آنان دعا فرمود.(9)
    
    
    
    این همه تأکید چرا؟
    
    ملاحظه مى‏شود که رسول خدا(ص) اصرار شدیدى بر این مسأله داشت و تلاش کرد تا هرچه بیش‏تر به ثبوت، تأکید و نیز رسوخ آن در بینش مردم بپردازد.
    آن‏گاه به زدودن هرگونه شبهه یا شک و تردیدى درباره مصادیق اهل‏بیت‏در آیه تطهیر پرداخت و هر فرصتى را از صاحبان اغراض سیاسى و تمایلات و تعصبات جاهلى براى تحریف یا تضعیف آن گرفت. رسول‏اکرم(ص) این کار را از طریق شیوه عملى‏اى که در پیش گرفت و طرح‏بسیار مناسبى که پیاده کرد، اجرا نمود، چه آن حضرت(ص) مدت شش‏ماه(10) هرگاه که براى نماز از خانه‏اش بیرون مى‏رفت، به حجره فاطمه‏3 مى‏آمد و مى‏گفت:
    الصلاة یا اهلَ الْبَیْتِ، إِنَّما یُرِیْدُ اللّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً.
    نماز، اى اهل‏بیت! و آن‏گاه آیه مبارکه تطهیر را تلاوت مى‏فرمود.
    این مطلب از چندین نفر روایت شده است. بعضى نه ماه گفته‏اند.(11)
    به نظر ما ممکن است یکى از دو رقم 9 و 6 [که در عربى بدین صورت نوشته مى‏شود: تسعه - سته‏] به دلیل نبودِ نقطه در سابق و نیز نزدیکى رسم‏الخط دو لفظ به هم، تصحیف دیگرى باشد.
    چهل صبح(12)، یک ماه(13)، هفت ماه(14)، هشت ماه(15)، ده ماه(16)، هفده ماه(17) و نوزده ماه‏
    (18). در برخى از منقولات رقم معینى بیان نشده است.(19) هم‏چنین گفته‏اند: پیامبر(ص) تا آخر عمر بدین کار ادامه داد.(20) بعضى گفته‏اند: «این خبر با اسناد، از سى‏صد تن از صحابه روایت شده است. بعضى هجده ماه و بعضى ده ماه گفته‏اند.»(21)